Organik ve geleneksel tarım yöntemleri ile yetiştirilen bazı sebzelerin kimi kalite kriterleri bakımından karşılaştırılması

Abstract

Bu çalışmada, organik ve geleneksel yetiştirme tekniklerinin, bazı sebze türlerinde (domates, marul ve baş salata) verim ve kalite üzerine etkileri araştırılmıştır. Bu amaçla yürütülen çalışmalar, 2000-2002 yılları arasında, Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama Arazisi'nde yürütülmüştür. Araştırmada ilkbahar döneminde bitkisel materyal olarak M 74 F] domates Çeşidi, sonbahar döneminde ise Lital marul çeşidi ile Gloria baş salata çeşidi kullanılmış çalışma iki yıl devam etmiştir. Domates, marul ve baş salata yetiştiriciliğinin yapıldığı denemede, bitki besin elementi olarak organik yetiştiricilikte; dikim öncesi parsellere çiftlik gübresi, azot kaynağı olarak kan unu, potasyum kaynağı olarak Ormin K gübresi kullanılmıştır. Geleneksel yetiştiricilikte ise taban gübresi olarak triple süper fosfat, vegetasyon periyodunca da amonyum sülfat, amonyum nitrat ve potasyum nitrat gübreleri uygulanmıştır. Domates yetiştiriciliğinde deneme konusunu oluşturan uygulamalar aşağıdaki gibidir: 1. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (133 kg/da), kan unu (292 kg/da), dikim sonrası Coplex (70 kg/da) 2. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (148 kg/da), kan unu (320 kg/da), dikim sonrası Maxicrop (2.5 kg/da) 3. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (148 kg/da), kan unu (320 kg/da), dikim sonrası Ko Humax (3 H/da)4. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (148 kg/da), kan unu (320 kg/da), dikim sonrası Kelpak (3.125 İt/da) 5. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (48 kg/da), kan unu (320 kg/da), dikim sonrası Ormin K (100 kg/da) 6. Uygulama (tanık) : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), triple süper fosfat (26 kg/da), dikim sonrası amonyum nitrat (66 kg/da), potasyum nitrat (113 kg/da) Marul yetiştiriciliğinde deneme konusunu oluşturan uygulamalar aşağıdaki gibidir: 1. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (35 kg/da), kan unu (90 kg/da), dikim sonrası Coplex (40 kg/da) 2. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (43 kg/da), kan unu (100 kg/da), dikim sonrası Maxicrop (1.050 kg/da) 3. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (43 kg/da), kan unu (100 kg/da), dikim sonrası Ko Humax (1.8 İt/da) 4. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (43 kg/da), kan unu (100 kg/da), dikim sonrası Kelpak (33 İt/da) 5. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (14 kg/da), kan unu (100 kg/da), dikim sonrası Ormin K (28 kg/da) 6. Uygulama (tanık) : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), triple süper fosfat (26 kg/da), dikim sonrası potasyum nitrat (22 kg/da), amonyum nitrat (25 kg/da) Domates yetiştiriciliğinin yapıldığı uygulamalarda ; bitki boyu (cm), meyve eni (cm), meyve boyu (cm) ve bunlara bağlı olarak hesaplanan indeks değerleri (en/boy), meyve rengi belirlenmiştir. Elde edilen meyvelerde C vitamini (mg/100 mi usare), sitrik asit (g/100 mi usare), Suda Çözünebilir Kuru Madde (SÇKM), pH değerleri tespit edilmiştir. Domates yetiştiriciliği sonucu her iki yetiştirme tekniğinde de birinci yıl toplam verim (kg/da), ikinci yıl birinci sınıf verim (kg/da), ikinci sınıf verim, üçüncü sınıf verim ve toplam verim ile ortalama meyve ağırlığı (g/adet) değerleri tespit edilmiştir. Marul ve baş salata yetiştiriciliğinde ise baş boyu (cm), kök boğazı çapı (cm), C vitamini (mg/100 mi usare), SÇKM (%), pH miktarları belirlenmiştir. Bunların yanında toplam ve pazarlanabilir verim (kg/da), ortalama baş ağırlığı (g/adet) kriterleri u\ \ \ \ \ \ saptanmıştır. İncelenen tüm kriterlerde^ elde edilen sonuçlar geleneksel yetiştiricilikle kıyaslanmıştır. Yapılan uygulamalar sonucu, denemenin birinci yılında, hasat edilen domateslerdeki renk ölçümlerinde meyvelerde meyve parlaklığı ve san renk oluşumu bakımından yapılan uygulamalar arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmuş, en parlak meyveler ve en fazla san renk oluşumu organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. Domateste ilk yıl sonuçlarında, meyve eti sertliği, C vitamini miktarı ve pH değerleri bakımından, uygulamalar arasında farklılıklar önemli bulunmuş ve en yüksek değerler organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. İkinci yıl sonuçlarında ise, meyve et kalınlığı değerleri arasındaki farklılıklar önemli bulunmuş ve en yüksek değerler geleneksel yetiştiriciliğe göre organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. ölçüm zamanlarına göre (Haziran, Temmuz) değerlendirme yapıldığı zaman, denemenin ikinci yılında, M 74 Fi domates çeşidinde, hasat edilen meyvelerde kırmızı ve san renk oluşumu bakımından önemli farklılıklar bulunmuş, Temmuz ayı ölçüm değerleri en yüksek bulunmuştur. Aylara göre incelendiği zaman (Haziran, Temmuz, Ağustos) denemenin hem birinci hem de ikinci yılında meyve eni, meyve boyu ve bunlara bağlı olarak hesaplanan indeks değerleri, meyve eti sertliği ve meyve et kalınlığı, SÇKM, sitrik asit ve C vitamini bakımından istatistiksel farklılıklar bulunmuştur. Meyve et kalınlığı bakımından en yüksek değerler Haziran ortalarında yapılan ölçümde elde edilmiş, iğer parametreler genellikle Temmuz ve Ağustos'da yapılan analizlerde en yüksek değerlere ulaşmıştır. Farklı organik gübre uygulamalarının ve geleneksel yetiştiriciliğin M 74 Fi domates çeşidinde, birinci yıl toplam verim üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Organik gübre uygulamalardan ortalama 7504 kg/da, geleneksel yetiştiricilikten ise 7417 kg/da toplam verim elde edilmiştir. mDenemenin ikinci yıl sonuçları değerlendirildiği zaman birinci sınıf verim, ortalama meyve ağırlığı ve toplam verim bakımından uygulamalar arasındaki istatistiksel farklılığın önemli olduğu belirlenmiştir. Toplam verim balonundan geleneksel yetiştiricilikle ile organik Ko Humax gübre uygulamasının yapıldığı organik yetiştiricilik parsellerinden elde edilen verim değerleri benzer özellik göstermiş, sırasıyla 9140 kg/da ve 9200 kg/da verim elde edilmiş, bununla birlikte organik gübre uygulamaları verim ortalaması, 8540 kg/da olarak saptanmıştır. Birinci sınıf meyve verimine göre hesaplanan ortalama meyve ağırlığı, en yüksek 118.6 g/adet ile geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiştir. Toplam verim içerisinde bulunan birinci sınıf meyve miktarı % 82 ile en fazla geleneksel yetiştiricilik oluştururken, bunu % 78 ile vegetasyon süresince uygulanan Orrnin K organik gübre uygulaması izlemiştir. Lital marul çeşidinde, denemenin birinci yılında, sadece pH değerleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmuş ve geleneksel yetiştiricilik, Coplex, Ko Humax, Ormin K organik gübre uygulamalarından elde edilen değerler benzer özellik göstermiştir. İkinci yıl, baş uzunluğu ve C vitamini bakımından uygulamalar arasında istatistiksel olarak farklılığın önemli olduğu saptanmıştır. En uzun marul başları geleneksel yetiştiricilikten, en fazla C vitamini miktarları organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. Lital marul çeşidinde, denemenin hem birinci hem de ikinci yılında, toplam verim, pazarlanabilir verim ve ortalama baş ağırlığı değerleri bakımından uygulamalar arasında istatistiksel olarak önemli farklılıklar olduğu belirlenmiştir. Birinci yıl, toplam verim en fazla geleneksel yetiştiricilikten (8130 kg/da) elde edilmiş, bunu sırasıyla 6701 kg/da ve 6459 kg/da ile Kelpak ve Ko Humax organik gübre uygulamaları izlemiştir. İkinci yıl en fazla toplam verim yine geleneksel yetiştiricilikten (7355 kg/da) elde edilmiş, bunu 6352 kg/da ile Ko Humax organik gübre uygulaması izlemiş, diğer uygulamalar aynı grup özelliği göstermiştir. Pazarlanabilir verim açısından denemenin birinci yılında, en yüksek değer 6615 kg/da ile geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiş, bunu 5601 kg/da ile Kelpak organik gübre uygulaması izlemiştir. İkinci yıl, 6562 kg/da ile en fazla geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiş, bunu 5509 kg/da ile Ko Humax organik uygulaması takip etmiştir. Pazarlanabilir verim açısından hem birinci yıl (595 g/adet) hem de ikinci yıl (590 g/adet) en fazla ortalama baş ağırlığı, geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiştir. ivGloria baş salata çeşidinde, denemenin birinci yılında, SÇKM, pH ve C vitamini değerleri arasında uygulamalara göre farklılıkların istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiş en yüksek SÇKM, pH ve C vitamini miktarları organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. İkinci yıl ise sadece SÇKM değerleri bakımından istatistiksel farklılıklar belirlenmiş ve en yüksek değer yine organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. Denemenin birinci yılında, Gloria baş salata çeşidinde, yapılan varyans analizi sonucu, toplam verim, pazarlanabilir verim ve ortalama baş ağırlığı açısından uygulamalara göre önemli farklılıkların olmadığı ancak ikinci yıl sonuçlarında önemli farklılıklar olduğu saptanmıştır. İkinci yıl toplam ve pazarlanabilir verim bakımından en fazla verim sırasıyla 7449 kg/da ve 5944 kg/da ile geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiş, bunu organik gübre uygulama ortalamaları yine sırasıyla toplam 5141 kg/da ve 3925 kg/da olarak izlemiştir. Pazarlanabilir ortalama baş ağırlığı açısından en iyi sonuç geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiştir (535 g/adet) bunu organik gübre uygulama ortalamaları (353 g/adet) takip etmiştir. Denemenin başlangıcında ve sonunda 0-20 cm derinlikten alınarak analiz edilen toprak örnekleri karşılaştırıldığında, alman örneklerde özellikle organik madde miktarının deneme sonunda, başlangıca göre yükseldiği ve tuzluluk değerlerinin arttığı tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen bulgular ve gözlemler değerlendirildiğinde; organik tarım yönetmeliğine uygun mücadele yöntemleri ve gübreler kullanılarak açık alanda domates, marul ve baş salata yetiştiriciliğinin yapılabileceği ve geleneksel yöntemlerle sağlanabilen verim ve kaliteye ulaşılabileceği sonucu elde edilmiştir.